Con trẻ thấy hồ

SANG năm sau, ông đêm ba người con nhỏ và cả gia quyến cùng đi. Trong khi đi xe, thấy con lanh dương chạy nhảy ở đồng cỏ, những người trẻ tuổi da đen cầm cung săn bắn; bóng mặt trời lấp loáng trên bãi cát, bắn ra tia sáng có vẻ hoạt động. Kìa con ngựa vằng, nầy con thuỷ ngưu, tấp nập không ngừng. Đã đến sông Zouga, thấy trẻ bổn xứ chở thuyền nhỏ, vầy sóng chơi. Bầy voi lấy vòi hút nước, rồi phun lên mình để cho khỏi nóng. Đến đó, con trâu kéo xe bỗng sa xuống hố; vì người bổn xứ đào hố để đánh bẫy loài thú uống nước. Hễ có voi con sa cạm, thì voi mẹ lấy vòi cuốn lên.

Mỗi khi ông qua một nơi, ắt phải đỗ lại một chút. Vả, có khi xe đi lạc đường, hoặc có bụi gai nghẽn lối, thì lại phải chặt gai đốn gốc, rồi sau mới đi được. Có khi ông không thuộc đường, phải đi loanh quanh kiếm lối. Vì xứ đó nhiều con mòng độc, có thể đốt chết trâu được, nên phải đi vòng để tránh. Ông đã đến hồ mà mình định thám, lại muốn tiến lên đi nữa, bèn ra mắt vua Makololo. Ngặt vì con nhỏ ông và người đồng bạn đều phát sốt cả, nên cực chẳng đã phải trở về Kolobbeng. Xứ đó khô ráo, khí trời trong sạch, cũng hơi hiệp vệ sanh. Dầu vậy, con trẻ nhà ông cũng mắc chứng sốt; một người con gái mới đẻ vì thế mà qua đời. Năm đso, ông cùng ông Mỗ, lại đi đầu dẫn đường. Mỗi lần đi đến xứu nào, thì ông Mỗ ắt phải đi trước, ngắm phong cảnh, kiếm đồ uống, nên không khát. Một hôm, đi đến chỗ hạn hán khô cạn, là nơi chưa từng đi tới bao giừo, đào cát đã sâu, mà vẫn không thấy mạch nước. Dòng dã đi ba ngày đường, chưa hề thấy một con sâu, một con chim nào cả! Đã đến bốn ngày, vẫn không có nước; mà nước đem đi để ở trong xe, lại bị đầy tớ đánh đổ hết cả! Ấy thật bởi người đưa đi lạc đường mà nên nỗi vậy. Trẻ con kêu khóc, vợ ông lằm bằm. Ông thật sa vào cái cảnh khó khăn bối rối! Quá trưa hôm thứ năm, người đi trước thình lình hò reo được nước. Mọi người bèn được giải khát. Ít lâu, đến bờ cõi của vua Makololo, ông vào mắt vua đó. Vua vốn có danh tiếng, khiến người mến đức, sợ oai. Vả, vua lanh lẹ tài chạy ơn cả bọn họ; hễ ra trận ắt phải cầm búa, thét lên rằng: “Búa nầy bén lắm! Đứa nào nhút nhát sẽ biết ta nói không sai.” Vua ấy đãi ông hậu lắm, cắm cho khu đất để làm nhà. Tiếc thay, chưa được bao lâu, vua mắc bịnh, không dậy được nữa! Khi gần chết, vua hãy còn nhớ mãi người con nhỏ của ông Livingstone. Khi vua đã qua đời, người con gái vua lên nối ngôi, cũng hiệp với ông lắm. Ông bèn để vợ con ở lại xứ đó, còn mình và bạn thì đi lên phía đông bắc.

Đến năm 1851, ông thám được con sống vừa lớn vừa rộng, tên gọi Zambe-si. Sông đó chạy ra biển Ấn Độ. Bổn ý ông cố muốn thám lấy một đường đi ngang qua phía đông tây chây phi để cho nhà buôn và giáo sĩ được tiện lỗi đi lại. Kế đó, vì con ông thường hay nóng sốt, nên không muốn ở lâu tại xứ đó nữa. Ông định trước hay đưa gia quyến tạm về nước Anh, còn mình thì chuyên việc thám đường. Vì bằng tìm được một chỗ ở hiệp vệ sanh, sẽ lại đón gia quyến sang châu Phi lần nữa. Ý đã quyết định, ông bèn trở về Kolobeng. Chằng dè người Kolobeng và viên tù trường Sechele đều bị giống người Ba nhĩ đánh đuổi cả. Thấy châu Phi thường xảy ra cái nạn chiến tranh ghê gớm, nên ông lại càng quyết chí mở đường đông tây để tránh cái vạ đó.

Ông đem gia quyến đến Kuruman trước, rồi đến mũi biển Cape Town. Tiễn vợ con xuống tàu, đi vòng theo mũi biển Good Hope để về nước Anh. Khi gần đi, ông có viếc bức thơ cho con gái bé ông mới lên 4,5 tuổi để ghi nhớ cuộc từ giã. Thơ rằng:

“Đây là bức thơ chính tay cha viết, dặn mẹ con đọc cho con nghe, cũng như thấy mặt cha vậy. Con đã xuống tàu, sắp lìa cha và xứ nầy. Cha còn ở Cape Town. Ít lâu, cha đi xe đến Makololo. Đến nơi, thì thấy có người “cho con : nào hột châu, nào sữa bò, nào mật ong, vân vân. Tiếc thay, con đã đi rồi! Cha lại đêm cho Jêsus, bạn của con. Con phải biết rằng Cha ở trên trời của con hằng gần-gũi con và đến “cùng con. Con có muốn xin điều gì, chỉ nên nhờ-cậy sự cầu-nguyện. Ví bằng việc làm và lời nói con không được tốt-lành, thì nên cầu Ngài tha-thứ và ban phước cho con. Đức Chúa Jêsus yêu con như cha con vậy. Cho nên con phải nhận mình là con Ngài mà yêu Ngài. Vả, Ngài là Đấng mà cha đây yêu-mến, nên muốn con cũng yêu Ngài như yêu mẹ con và anh em con, vì đó là đều Đức Chúa Jêsus không đẹp lòng. Sau nầy cha con ta gặp nhau.

Nay thơ

Cha của con

David Livingstone”.